Kobiety na rynku pracy

Sytuacja kobiet na rynku pracy, mimo widocznej w ostatnich latach poprawy, nadal pozostawia wiele do życzenia. Konfederacja Pracodawców Polskich zwraca uwagę na pilną potrzebę uregulowania spraw ważnych dla rozwoju zawodowego kobiet – choćby kwestii elastycznych godzin zatrudnienia. Ponadto wskazuje potrzebę podjęcia działań o charakterze promocyjno – edukacyjnym, które mają pokazać i upowszechnić istniejące mechanizmy pozwalające godzić życie zawodowe z innymi obowiązkami, w tym związanymi z macierzyństwem.
Mimo postępu cywilizacyjnego i procesów globalizacyjnych zachodzących w krajach UE, wciąż widoczny jest problem braku równości płci. Dotyczy on sfery prawnej, społecznej i ekonomicznej. Choć traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską kładzie wyraźny nacisk na równość płci w zatrudnieniu, a UE wydała ogółem osiem dyrektyw dotyczących równych szans kobiet i mężczyzn, spodziewanych efektów wciąż brakuje. Unijne prawodawstwo nakłada na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia do krajowego ustawodawstwa odpowiednich zmian. Mimo tych przedsięwzięć kobiety nadal są na tzw. „niższej pozycji”, chociaż częściej niż mężczyźni uzupełniają i podwyższają wykształcenie, czy kończą rozpoczętą wcześniej edukację.

Większość kobiet pracujących zawodowo deklaruje, że nie chciałaby zrezygnować z pracy. Ponad 70% z nich uważa pracę za konieczność z powodów ekonomicznych, jednak wiele z nich wskazuje także powody niematerialne. Czynnikiem różnicującym wskazywane motywy najczęściej jest wykształcenie. Kobiety o wyższych kwalifikacjach, pragną rozwijać się i wykorzystywać swoje predyspozycje zawodowe, a także „samorealizować się”. Kobiety z niższymi kwalifikacjami wskazują wśród motywów niematerialnych na znaczenie pracy jako środka zapewniającego niezależność finansową, kontakt z ludźmi i oderwanie od obowiązków domowych.

Kobiety dobrze radzą sobie na rynku pracy – coraz więcej z nich zajmuje kluczowe stanowiska w firmach. Przedsiębiorcy zatrudniają je coraz chętniej choćby ze względu na ich osobowość, otwarty umysł, umiejętności dostosowywania się do zmian i chęć poszerzania wiedzy. Wśród zawodów zdominowanych przez kobiety można wymienić stanowiska administracyjno-biurowe oraz związane z zarządzaniem zasobami ludzkimi. W tych zawodach zmysł organizacyjny i tzw. miękkie umiejętności, jak komunikatywność, zdolności interpersonalne, łatwość nawiązywania kontaktów, otwartość na innych oraz zdolność do zawierania kompromisów bywają bardzo przydatne. Dobrym sygnałem jest fakt, że kobiety coraz bardziej zainteresowane są podejmowaniem własnej działalności gospodarczej, zarówno w aspekcie samozatrudnienia, jak i tworzenia miejsc pracy dla innych. Głównymi czynnikami motywującymi  kobiety do podejmowania takich inicjatyw są: dążenie do samodzielności, potrzeba wyższych zarobków, wewnętrzna konieczność pozostania aktywną, wrodzona przedsiębiorczość, doświadczenia zdobyte w poprzedniej pracy oraz zagrożenie bezrobociem.

Konfederacja Pracodawców Polskich stoi na stanowisku, iż konieczne jest podjęcie działań, które jeszcze bardziej zachęcą kobiety do zakładania własnych firm. Kreowanie postaw przedsiębiorczych powinno zostać wsparte łatwym dostępem do szkoleń, pożyczek, a także ofertą pomocy doradczej. Niestety w dalszym ciągu widzimy, że liczba kobiet zarejestrowanych jako bezrobotne w stosunku do mężczyzn jest bardzo wysoka – choć teoretycznie kobietom powinno być łatwiej znaleźć pracę. Częściej niż mężczyźni posiadają one wyższe wykształcenie i lepiej znają języki obce, są bardziej mobilne i szybciej przystosowują się do zmian na rynku pracy – o czym świadczy fakt, że w ostatnim dziesięcioleciu szybciej rósł odsetek kobiet niż mężczyzn z wyższym wykształceniem. Niestety, mimo posiadanych kompetencji mają one kłopoty ze znalezieniem pracy.

Pojawiają się jednak sygnały, które pozytywnie wpływać mogą na rynek pracy dla kobiet. Coraz więcej pracodawców wprowadza elastyczny system pracy, który sprzyja np. młodym matkom. Okazuje się także, że kobiety – rzadziej niż mężczyźni – korzystają ze zwolnień lekarskich, co dla przedsiębiorców oznacza niższe koszty pracy. KPP zwraca jednak uwagę na ryzyko pozytywnej dyskryminacji. Tworzenie restrykcyjnych zapisów prawnych o zakresie ochrony stosunku pracy może obrócić się przeciwko kobietom. Przykładem były procedowane w Sejmie poprzedniej kadencji propozycje wprowadzenia ochrony przed zwolnieniem pracowników powracających z urlopu macierzyńskiego lub wychowawczego. Takie rozwiązania nie tylko nie poprawiłyby sytuacji kobiet na rynku pracy, ale znacznie ją pogorszyły. Niewątpliwie wzrosłaby liczba umów o prace zawieranych na czas określony, a także próbowałoby zatrudniać  w ramach umów cywilnoprawnych. Pracodawcy jeszcze ostrożniej podchodziliby do zatrudniania młodych kobiet.

Problemy kobiet na rynku pracy bardzo często mają swoje źródło w tradycyjnych poglądach na ich rolę w rodzinie. Istnieje przekonanie, że kobiety nie muszą pracować zawodowo, gdyż posiadają alternatywne źródła utrzymania, nie muszą również wiele zarabiać. Najczęściej tym alternatywnym źródłem jest „mąż”, gdyż to do niego – według tradycji – należy obowiązek utrzymania domu. Tymczasem istnieje duża grupa kobiet, których zarobki stanowią główne lub jedyne źródło utrzymania rodziny. Szacuje się, że w Polsce taki status ma 1/3 pracujących kobiet. Kolejną przyczyną występujących problemów na rynku pracy kobiet jest ich niska samoocena i mała wiara we własne umiejętności oraz wiele pojawiających się u nich wątpliwości: czy sprawdzą się w pracy, czy sprostają wyzwaniom. Wyzwaniem pozostaje więc zmiana stereotypów i wizerunku kobiet – pracowników oraz wzmocnienie przekonania u samych kobiet, że są dobrymi pracownikami i przełożonymi. Niewątpliwie przeszkodą dla kobiet w dostępie do rynku pracy jest postrzeganie w społeczeństwie pewnych zawodów jako tradycyjnie męskich. Rozwój nowych technologii i powstające w związku z tym procesem zapotrzebowanie na nowe usługi są szansą na tworzenie takich zawodów, które w świadomości społecznej nie będą profilowane według płci. Nie należy zapominać, że kobiety swoją pracę zawodową muszą godzić z opieką nad dziećmi. Zdaniem KPP problem ten  można ograniczyć poprzez np. rozszerzenie sieci żłobków, przedszkoli, stworzenie systemu usług opiekuńczych i zajęć pozalekcyjnych dla dzieci w wieku szkolnym. Duże możliwości wspierania kobiet dają środki z Europejskiego Funduszu Społecznego – dają one dostęp do programów aktywizujących, umożliwiających zdobycie nowych lub uzupełnienie posiadanych  kompetencji albo podjęcie działalności gospodarczej. Promocja zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy lub jej elastycznych godzin stanowi także dobre rozwiązanie, podobnie jak uwrażliwienie mężczyzn na konieczność wypełniania rodzicielskich i opiekuńczych obowiązków.

Konfederacja Pracodawców Polskich podkreśla, że istotny dla sytuacji kobiet na rynku pracy jest sposób wdrażania i popularyzowania wiedzy o antydyskryminacyjnych przepisach prawa pracy. Wiele też zależy od tego, jak sądy będą interpretować przepisy z tego obszaru. Należy podkreślić, że obowiązujące ustawodawstwo w Polsce odpowiada standardom europejskim. 

Nie wolno jednak zapominać, że najlepszym rozwiązaniem poprawy warunków na rynku pracy – w tym oczywiście kobiet – jest systematyczne zwiększanie nowych miejsc pracy. Powstają one jednak jedynie w warunkach wzrostu gospodarczego. Konfederacja Pracodawców Polskich niejednokrotnie wskazywała, jakie działania są konieczne, by taki wzrost osiągnąć. Zawarliśmy je m.in. w opublikowanym niedawno Raporcie o pracy – kompendium wiedzy i praktycznym przewodniku, po inicjatywach wysuwanych z myślą o tworzeniu dogodnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej, promowania przedsiębiorczości i kreowania przyjaznego klimatu dla przedsiębiorczości.